Przepisy prawa polskiego regulujące działalność banków zostały stworzone w taki sposób, aby zapobiegać naruszeniom interesów — zarówno po stronie konsumenta, jak i instytucji. W ostatnich latach ogromne konsekwencje wzbudzały w związku z tym kredyty indeksowane do wartości franka szwajcarskiego. Zmienne stopy oprocentowania i zmiany kursów walut doprowadzały do sytuacji, w których kredytobiorcy stracili pewność co do wysokości rat oraz kwoty, która pozostała im do spłacenia. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego w takich przypadkach możliwe jest stwierdzenie nieważności umowy frankowej.
Należy pamiętać jednak, że sam fakt zaciągnięcia zobowiązania we frankach szwajcarskich nie jest podstawą do wniesienia sprawy do sądu. Postępowanie powinno bowiem wykazać, że doszło do naruszenia interesów konsumenta – to stosowanie nieuczciwych praktyk sprawia, że unieważnienie umowy kredytu frankowego jest możliwe. W niniejszym artykule przybliżamy przebieg tego typu spraw oraz okoliczności prawne, które umożliwiają konsumentom uzyskanie przychylnej dla nich decyzji sądu.
Unieważnienie umowy kredytu frankowego – podstawa prawna
W niektórych umowach kredytowych, które proponowały banki, zawarte były tzw. klauzule abuzywne – czyli postanowienia niezgodne z prawem. Głównym zastrzeżeniem z legislacyjnego punktu widzenia jest całkowite przeniesienie odpowiedzialności za wahania kursów walutowych na kredytobiorcę. W praktyce działało to na niekorzyść konsumenta i godziło to w jego interes – osoba ta mogła na przykład nie wiedzieć, jaka kwota kredytu pozostała do spłacenia lub ile wyniesie następna rata. Co więcej, umowy kredytu frankowego, wobec których można zastosować stwierdzenie nieważności, wykorzystywały również bankowy kurs walut, a nie średni kurs NBP – co w praktyce pozwalało na kolejne naruszenia praw.
Takie działania stoją w sprzeczności z art. 385(1) § 1 kodeksu cywilnego, który wprost zakazuje wprowadzania warunków umów doprowadzających do rażącego naruszenia praw i obowiązków konsumenta. Taka sytuacja pozwala na wniesienie sprawy do sądu. Przeważająca interpretacja w doktrynie wskazuje na to, że do takich przypadków należą również klauzule przeliczeniowe. Jeżeli po przeanalizowaniu warunków okaże się, że przepisy są wadliwe i godzą w interes kredytobiorcy, sąd podejmuje decyzję o unieważnieniu umowy kredytu frankowego.
Skutki stwierdzenia nieważności umowy frankowej przez sąd
Po uprawomocnieniu się decyzji sądu obie strony postępowania są zobowiązane do uregulowania pobranych świadczeń. Co jest ważne, w wypadku stwierdzenia nieważności umowy frankowej jako kwotę początkową zobowiązania uznaje się wyłącznie środki, które kredytobiorca otrzymał — ta kwota nie obejmuje żadnych opłat dodatkowych ani ubezpieczenia. Co więcej, bank powinien dokonać wykreślenia konsumenta z BIK. W przypadku kredytów na zakup nieruchomości możliwe jest także wykreślenie hipoteki z ksiąg wieczystych.
Rozliczenie po unieważnieniu umowy frankowej – na czym polega?
Ten proces opiera się na porównaniu faktycznej wartości uzyskanej przez kredytobiorcę kwoty w szwajcarskiej walucie a sumą wpłat, które do tej pory przekazał bankowi w ramach spłacania rat. Jeżeli konsument zapłacił już bankowi kwotę równą lub bardzo podobną do początkowej sumy, którą uzyskał, kredyt frankowy po stwierdzeniu nieważności umowy zostaje uznany za spłacony. Taka decyzja sprawia, że po spłaceniu należności bank nie może wysuwać dalszych roszczeń w stronę kredytobiorcy. Nie zwalnia jednak ze spłaty pozostałych należności, jeśli okaże się, że początkowa wartość zobowiązania nie została jeszcze pokryta.
Inaczej jednak wygląda postępowanie, gdy podstawą do rozliczenia są przepisy kodeksu cywilnego dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia się, czyli art. 405-414. Zgodnie z nimi w sytuacjach, w których kredytobiorca w drodze spłacania rat przez klauzule abuzywne zapłacił bankowi więcej, niż kredyt frankowy był początkowo warty, przysługuje mu prawo do zwrotu nadpłaconych środków. Stwierdzenie nieważności stanowi podstawę do wysunięcia roszczeń o kwotę nadwyżki.